Porównawcza analiza synonimów i wariantów w języku polskim i czeskim
Materiał badawczy
Ze względu na swój skład ciągi wyrazowe poddane badaniu mogą być podzielone na trzy grupy:
1. ciągi synonimów, złożone z wyrazu zapożyczonego i jego rodzimych synonimów (jednego lub więcej),
2. ciągi wariantów, złożone z wariantów graficznych i/lub morfologicznych wyrazu zapożyczonego,
3. ciągi mieszane, złożone zarówno z synonimów, jak i wariantów.
Polskie ciągi synonimów zostały wybrane ze Słownika spolszczeń i zapożyczeń według następujących kryteriów:
1. żaden element ciągu nie powinien być wyrazem wieloznacznym (w nielicznych wypadkach zdecydowano się na wyjątki),
2. wszystkie elementy w ciągu powinny być dostatecznie częste, aby przeprowadzić analizę kolokacyjną,
3. każdy ciąg powinien mieć odpowiednik przekładowy w języku czeskim,
4. zarówno polski, jak i czeski ciąg powinien być potencjalnie interesujący jako przedmiot analizy.
Polskie ciągi wariantów zaczerpnięto ze Słownika wyrazów obcych PWN. Zostały wybrane tylko najbardziej znane wyrazy, w taki sposób, aby:
1. każdy ciąg miał odpowiednik w języku czeskim,
2. każdy ciąg był wystarczająco ciekawy jako przedmiot analizy,
3. wybrane ciągi były możliwie zróżnicowane, tzn. reprezentowały szeroki zakres zjawisk towarzyszących adaptacji wyrazów zapożyczonych.
Warianty różniące się tylko łącznikiem (np. online, on-line, on line) pomijano, podobnie jak warianty różniące się tylko wielką lub małą literą (np. AIDS, aids).
W sumie wybrano 50 polskich ciągów wyrazowych, wszystkie z odpowiednikami tłumaczeniowymi w języku czeskim. Wśród nich jest 38 ciągów synonimów, 10 ciągów wariantów i 2 ciągi mieszane. W wyłonionych 100 ciągach są 253 wyrazy, w tym 67 zapożyczeń w języku polskim (łącznie z wariantami), 66 zapożyczeń w języku czeskim, 53 polskie synonimy rodzime i 67 czeskich synonimów rodzimych.
Literatura
Słownik spolszczeń i zapożyczeń, M. Bańko, L. Drabik, L. Wiśniakowska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007.
Słownik wyrazów obcych PWN, red. L. Wiśniakowska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2004.